Hoàn thiện chính sách thu hút FDI, tăng cường vai trò của Kiểm toán Nhà nước

Báo Kiểm toán trân trọng giới thiệu tới bạn đọc một số ý kiến tham luận, thảo luận tiêu biểu tại Hội thảo.

GS,TS. Đoàn Xuân Tiên - Phó Tổng Kiểm toán Nhà nước

Hiện tượng các DN FDI kê khai, báo lỗ khá phổ biến, chiếm khoảng 50% tổng số DN FDI đang hoạt động trên cả nước, trong đó có nhiều nguyên nhân, nhưng đáng chú ý phải kể đến hành vi “chuyển giá”. Thống kê những năm qua cho thấy, cả nước có khoảng 50% DN FDI kê khai lỗ, trong đó nhiều DN thua lỗ liên tục trong nhiều năm liên tiếp.
                

Phó Tổng Kiểm toán Nhà nước Đoàn Xuân Tiên

Một điều bất hợp lý là mặc dù thua lỗ liên tục và lỗ lớn nhưng DN FDI vẫn mở rộng quy mô sản xuất, kinh doanh. Trong khi DN FDI báo lỗ thì hầu hết các DN trong nước cùng ngành nghề đều có lãi, nhất là trong lĩnh vực may mặc, giày da. Hoạt động chuyển giá của các DN FDI đã gây thất thu cho ngân sách hàng chục ngàn tỷ đồng trong nhiều năm qua. Quy mô các khoản thu NSNN này không nhỏ khi các DN FDI đã chiếm tới khoảng 20% GDP, khoảng 25% tổng vốn đầu tư toàn xã hội và chiếm trên 40% giá trị sản xuất công nghiệp, trên 50% tổng kim ngạch xuất khẩu, gần 50% tổng kim ngạch nhập khẩu, chiếm khoảng 30% tổng thu NSNN…

Qua hoạt động kiểm toán hằng năm, KTNN đã phát hiện nhiều sai phạm liên quan đến các DN FDI trên một số lĩnh vực như môi trường, đất đai, chuyển giá và từ đó đã có các kiến nghị các cơ quan quản lý khắc phục những sai sót, yếu kém, sửa đổi, bổ sung các quy định để ngăn chặn các “lỗ hổng” về cơ chế, chính sách.

GS,TSKH. Nguyễn Mại - Chủ tịch Hiệp hội doanh nghiệp đầu tư nước ngoài

Tính đến tháng 3/2020, nước ta có 31.665 dự án FDI còn hiệu lực với vốn đăng ký 370,1 tỷ USD, vốn thực hiện 215,6 tỷ USD, bằng 58,3% vốn đăng ký. Trong số 63 tỉnh, thành phố đã thu hút được FDI, có 15 địa phương có trình độ phát triển cao nhất, có nguồn thu ngân sách dồi dào, không những đảm bảo được chi ngân sách của địa phương mà còn đóng góp đáng kể vào chi ngân sách của quốc gia…
                

GS,TSKH. Nguyễn Mại - Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp đầu tư nước ngoài

Dịch Covid 19 đã tác động tiêu cực đến kinh tế Việt Nam, GDP quý I chỉ tăng 3,82%; thu hút FDI sụt giảm, vốn thực hiện quý I chỉ đạt 3,85 tỷ USD, bằng 93,4%, vốn đăng ký cấp mới, điều chỉnh và góp vốn mua cổ phần của nhà đầu tư nước ngoài đạt 8,55 tỷ USD, bằng 79,1% cùng kỳ năm 2019.

Thực tế thu hút FDI những năm qua cho thấy, có 8 vấn đề cần được lưu ý: chậm chuyển hướng chính sách thu hút FDI; các khu kinh tế, khu công nghiệp, khu công nghệ cao phát triển nhanh ở nhiều địa phương nhưng có cơ cấu gần như tương tự nhau, không tạo ra lợi thế khác biệt của từng địa phương, từng vùng lãnh thổ; việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế vùng lãnh thổ diễn ra chậm chạp; thị trường và đối tác FDI của Việt Nam chủ yếu là các DNNVV, các nước châu Á; có hiện tượng một số nhà đầu tư nước ngoài nhập khẩu vào Việt Nam máy móc thiết bị cũ, công nghệ lạc hậu; một số DN đã lợi dụng sơ hở của quản lý nhà nước gây ra tình trạng ô nhiễm môi trường; tình trạng chuyển giá đã được phát hiện; tranh chấp lao động trong các DN FDI có xu hướng gia tăng.

Ông Hoàng Quang Phòng - Phó Chủ tịch Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam

Để tăng cường thu hút dòng vốn FDI có chất lượng và sử dụng hiệu quả nguồn vốn này, trước hết phải tiếp tục hoàn thiện thể chế kinh tế, cải cách hành chính, tư pháp; cải thiện môi trường đầu tư kinh doanh theo chuẩn mực quốc tế; đảm bảo vận hành hiệu quả các loại thị trường; thúc đẩy thị trường hóa các nhân tố sản xuất; tập trung khắc phục bất cập về cơ sở hạ tầng, nguồn nhân lực; phát triển DN trong nước…
                

Ông Hoàng Quang Phòng - Phó Chủ tịch Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam

Việc thu hút và sử dụng vốn FDI phải đi vào thực chất hơn, cả về số lượng và chất lượng, theo cả chiều rộng và chiều sâu, trong đó chú trọng chiều sâu; đảm bảo phát triển bền vững, khuyến khích đổi mới, sáng tạo và liên kết chặt chẽ giữa DN FDI với DN trong nước, nâng cao vị trí của Việt Nam trong mạng sản xuất, chuỗi giá trị toàn cầu và trình độ, năng lực sáng tạo của lực lượng lao động Việt Nam…

Đồng thời, khẩn trương điều chỉnh sửa đổi hệ thống pháp luật liên quan đến đầu tư kinh doanh, khắc phục những điểm còn chồng chéo hoặc điểm nghẽn trong dòng chảy pháp luật về đầu tư, kinh doanh sẽ là giải pháp cơ bản để tăng cường thu hút và nâng cao chất lượng dòng vốn FDI vào Việt Nam.

PGS,TS. Nguyễn Thị Phương Hoa - Đại học Kinh tế quốc dân

Những dấu hiệu để nhận biết hành vi chuyển giá trong DN FDI gồm: Lỗ lũy kế qua nhiều năm trong khi qui mô hoạt động và doanh số của DN FDI vẫn ổn định, thậm chí tăng trưởng qua các năm; DN FDI có tỷ suất lợi nhuận thấp hơn mức trung bình của ngành; DN FDI có lãi trong thời gian được miễm thuế, nhưng sau đó báo lỗ khi hết thời hạn miễn thuế; chi cho các dịch vụ nội bộ/trong cùng hệ thống chiếm tỷ trọng lớn và kéo dài qua nhiều năm; chi mua máy móc thiết bị, dây chuyền sản xuất, nguyên vật liệu… từ bên liên kết với tỷ trọng lớn trong tổng mua sắm từ các nguồn; các đối tượng được chuyển giao (nguyên vật liệu, máy móc thiết bị, dây chuyền công nghệ, dịch vụ đào tạo, dịch vụ tư vấn…) có tính đặc thù, trên thị trường không có đối tượng có tính so sánh được; DN FDI có giao dịch với bên liên kết có trụ sở ở nơi có thuế suất thuế Thu nhập DN bằng 0…
                

PGS,TS. Nguyễn Thị Phương Hoa - Đại học Kinh tế quốc dân

Để đóng góp vào mục tiêu chống chuyển giá của quản lý công, ngoài việc tăng cường trách nhiệm của kiểm toán độc lập thì cần tăng cường sự tham gia của cơ quan KTNN trong kiểm toán hoạt động chuyển giá.

Ông Doãn Anh Thơ - Kiểm toán trưởng KTNN khu vực IV

Chính sách ưu đãi đầu tư đối với khu vực FDI hiện nay chưa có sự ổn định, nhất quán. Các chính sách ưu đãi tài chính đối với các DN FDI chủ yếu tập trung vào 3 lĩnh vực: ưu đãi về thuế Thu nhập DN, ưu đãi về thuế xuất nhập khẩu và ưu đãi về tài chính đất đai. Việc áp dụng các chính sách ưu đãi đầu tư tại các địa phương còn nhiều bất cập.
                

Ông Doãn Anh Thơ - Kiểm toán trưởng KTNN khu vực IV

Chẳng hạn, TP.HCM đã đầu tư và xây dựng Khu công nghệ cao TP.HCM và thu hút được nhiều dự án đầu tư. Qua kiểm toán cho thấy, việc thực hiện các chính sách ưu đãi tại đây chưa nhất quán với mục tiêu thu hút các dự án FDI sử dụng, ứng dụng, nghiên cứu và phát triển công nghệ cao. Các tiêu chí, tiêu chuẩn cụ thể để đánh giá, lựa chọn dự án đầu tư, lĩnh vực đầu tư được cấp phép đầu tư vào Khu công nghệ cao chưa đầy đủ, rõ ràng dẫn đến việc DN không có cam kết và chú trọng tập trung sản xuất công nghệ cao.

Nhiều DN chưa được kiểm tra định kỳ việc đáp ứng các tiêu chí DN công nghệ cao trong suốt quá trình hoạt động dẫn đến thực tế nhiều DN FDI khi được thẩm định dự án là dự án nghiên cứu, ứng dụng và sản xuất sản phẩm công nghệ cao nhưng trong quá trình hoạt động chủ yếu là thực hiện các công đoạn gia công, lắp ráp đơn giản cho tập đoàn ở nước ngoài.

Ông Trần Minh Khương - Kiểm toán trưởng KTNN khu vực XIII

Thông qua kết quả kiểm toán hang năm, KTNN đã chỉ ra nhiều lỗ hổng trong chính sách, những mặt trái, hệ luỵ của thu hút đầu tư FDI…
                

Ông Trần Minh Khương - Kiểm toán trưởng KTNN khu vực XIII

Để nâng cao hiệu quả thu hút FDI, ngoài đầu tư, hoàn thiện kết cấu hạ tầng, hoàn thiện hệ thống văn bản pháp luật có liên quan, đẩy mạnh cải cách hành chính… thì cần có kế hoạch đào tạo và phát triển nguồn nhân lực để đáp ứng nhu cầu lao động chất lượng cao cho các DN FDI, đồng thời có chiến lược phát triển công nghiệp phụ trợ nhằm cung ứng các dịch vụ, sản phẩm đầu vào cho các DN FDI, qua đó tạo sự liên kết chặt chẽ giữa DN FDI và DN trong nước và nâng cao hiệu quả hoạt động của các DN.

Ngoài ra, KTNN cần chú trọng xây dựng kế hoạch kiểm toán, đối chiếu việc thực hiện nghĩa vụ với NSNN cũng như phát hiện, xử lý kịp thời hoạt động chuyển giá của các DN FDI, góp phần đảm bảo môi trường đầu tư kinh doanh thật sự lành mạnh, cạnh tranh bình đẳng theo pháp luật.

TS. Nguyễn Minh Phong - Phó Vụ trưởng, Báo Nhân dân

Môi trường đầu tư của Việt Nam ngày càng tạo thuận lợi, từng bước tiếp cận với thông lệ quốc tế. Tuy nhiên, việc thu hút, quản lý và hoạt động đầu tư nước ngoài vẫn còn những tồn tại, hạn chế và phát sinh những vấn đề mới, cả về thể chế, chính sách cũng như chất lượng, hiệu quả thu hút và quản lý đầu tư nước ngoài. Những hạn chế trên do nguyên nhân chủ quan là chủ yếu, cả về nhận thức và thể chế.
                

TS. Nguyễn Minh Phong - Phó Vụ trưởng, Báo Nhân dân

Do đó, thời gian tới, Việt Nam cần triển khai đồng bộ các giải pháp nâng cao hiệu quả thu hút vốn FDI, trong đó, nâng cao chất lượng môi trường thể chế, quy hoạch, quảng bá và xúc tiến đầu tư FDI từ các nước phát triển; kiên quyết ngăn chặn các dự án FDI chất lượng thấp; coi trọng phát triển DN, cải thiện các điều kiện hạ tầng, chất lượng nhân lực và phát triển các dịch vụ hỗ trợ đầu tư khác…

Ông Nguyễn Ngọc Phương - Phó Trưởng đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Quảng Bình

Cần cho phép và tăng cường hoạt động kiểm toán của KTNN đối với khu vực FDI nhằm tăng đẩy mạnh tính công khai, minh bạch của khu vực này; hạn chế cơ chế “xin-cho”, lợi dụng chế độ ưu đãi để gian lận thụ hưởng; hạn chế tình trạng DN càng đạt lợi nhuận cao thì càng được ưu đãi hơn về miễn giảm thuế.
                

Ông Nguyễn Ngọc Phương - Phó Trưởng đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Quảng Bình

Thời gian qua có 2.670 DN lỗ mất vốn nhưng điều kỳ lạ lại có đến 60% DN này vẫn tiếp tục mở rộng sản xuất, kinh doanh, điều này đặt ra nghi vấn không ít DN FDI chuyển giá trốn thuế, gian lận thương mại, nhưng không bị điều tra phát hiện. Việc cho phép KTNN vào tham gia xét duyệt, góp phần giám sát đánh giá mục tiêu chính sách rõ ràng để giúp đo lường hiệu quả của chính sách.

Đồng thời, xác định thêm vai trò của KTNN để cơ quan này tham gia trong việc góp ý xây dựng Luật, sửa đổi chính sách, kiến nghị cải cách hành chính đối với cơ quan nhà nước cũng như đề xuất kiến nghị những chủ trương, giải pháp nhằm tăng cường thu hút đầu tư, hỗ trợ, quản lý, giám sát DN trong giai đoạn vận hành.

TS. Nguyễn Mạnh Cường - Phó Vụ trưởng Vụ Tổ chức cán bộ (KTNN)

Trong quá trình kiểm toán tài chính công, tài sản công những năm gần đây, KTNN cũng đã quan tâm đến việc kiểm tra, đối chiếu việc chấp hành nghĩa vụ thuế đối với các DN nói chung và một số DN FDI nói riêng nhằm mục đích nâng cao hiệu quả quản lý thu NSNN.

Một trong những vấn đề nổi cộm đối với công tác quản lý nhà nước đối với DN FDI hiện nay đã được KTNN phát hiện, đó là hiện tượng chuyển giá, gây thất thu thuế tại các DN FDI đang diễn ra ngày càng phổ biến.
                

TS. Nguyễn Mạnh Cường, Phó Vụ trưởng, Vụ Tổ chức cán bộ (KTNN)

Việc kiểm toán, phát hiện hành vi chuyển giá của DN FDI hiện nay cũng gặp phải nhiều thách thức, do quy định về hệ thống văn bản pháp lý liên quan đến Luật KTNN và quy định khác có liên quan hướng dẫn về đối tượng kiểm toán còn chưa rõ ràng nên khi tiến hành kiểm tra, đối chiếu đối với các đơn vị, tổ chức có liên quan (bên thứ 3), KTNN phải tiến hành qua cơ quan thuế.

Bên cạnh đó, hiện nay chúng ta chưa xây dựng được các bộ tiêu chí nhận diện dấu hiệu chuyển giá nên sẽ gặp khó khăn trong việc xác định được trọng tâm và rủi ro trong quá trình thực hiện. Đây chính là những vấn đề cần hoàn thiện để nâng cao hiệu quả quản lý đối với lĩnh vực này.

Bà Ngô Thị Lan Anh - Phó Vụ trưởng Vụ Thanh tra, Tổng cục Thuế

Thời gian qua, các DN FDI đã trở thành một trong những nhân tố quan trọng đóng góp cho việc phát triển nền kinh tế Việt Nam. Tuy nhiên, bên cạnh những đóng góp tích cực, khối DN này vẫn tồn tại nhiều vấn đề, gây ảnh hưởng đến quá trình quản lý nền kinh tế.
                

Bà Nguyễn Thị Lan Anh - Phó Vụ trưởng Vụ Thanh tra, Tổng cục Thuế

Qua kiểm toán của KTNN cũng như qua công tác thanh tra của Ngành thuế thời gian qua cũng đã phát hiện hành vi chuyển giá của nhiều DN FDI, gây thất thu NSNN. Đây thực sự là hành vi vi phạm pháp luật rất phức tạp, đòi hỏi các cơ quan chức năng cần tập trung xác minh. Thời gian qua, khi xây dựng các quy định quản lý về thuế, KTNN cũng đã tham gia góp ý với nhiều quy định có liên quan, qua đó góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý đối với công tác này.

Để tăng cường quản lý thuế đối với DN nói chung, đặc biệt là các DN FDI với hành vi chuyển giá, bên cạnh việc tuyên truyền, hỗ trợ để DN phải thực hiện nghiêm túc việc kê khai thuế, ngành thuế cũng có những biện pháp kiên quyết đối với các DN không chấp hành quy định về kê khai thuế, như đưa DN vào diện rủi ro để tập trung thanh tra, kiểm tra. Ngoài ra, để giám sát các DN này, cần tiếp tục có sự trao đổi, phối hợp thông tin giữa cơ quan thuế với các Bộ, ngành, cơ quan chức năng, trong đó có KTNN.

TS. Lê Đình Thăng - Kiểm toán trưởng KTNN chuyên ngành III

Thời gian qua, với chức năng được pháp luật quy định, KTNN đã từng bước thực hiện vai trò thúc đẩy, nâng cao hiệu quả quản lý Nhà nước đối với hoạt động FDI. Cụ thể, thông qua hoạt động kiểm toán đã thúc đẩy cơ quan Nhà nước thực hiện trách nhiệm giải trình, tính minh bạch; kiểm toán cũng đã xem xét tính phù hợp, hiệu quả của các chính sách thu hút đầu tư đối với DN FDI, quyền lợi của DN FDI có được đảm bảo khi tham gia đầu tư tại Việt Nam hay không... Đây là những vấn đề quan trọng mà KTNN đã góp nhiều tiếng nói để thúc đẩy vai trò quản lý của Nhà nước đối với lĩnh vực này, qua đó góp phần thu hút DN FDI.
                

TS. Lê Đình Thăng - Kiểm toán trưởng KTNN chuyên ngành III

Về phía các DN FDI, KTNN đã tập trung thực hiện kiểm toán việc sử dụng nguồn lực công, được Nhà nước giao cho DN, đặc biệt là đánh giá việc sử dụng, hưởng ưu đãi của Nhà nước tại các DN FDI có phù hợp, có tương xứng với cam kết của DN hay không. Qua kiểm toán, thực hiện đối chiếu thuế các DN FDI để đánh giá việc tuân thủ quy định pháp luật về thuế của DN; trách nhiệm của DN đối với người lao động và với các vấn đề bảo vệ môi trường.